Jak wyglądał rozwój koncepcji zrównoważonego rozwoju budownictwa na przestrzeni ostatnich dekad?
Zrównoważone budownictwo to zbiór działań i rozwiązań, które mają na celu ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie negatywnego wpływu budynków na środowisko naturalne. W ostatnich latach słyszymy o nim coraz częściej, jednak początki tego nurtu sięgają lat 70. XX wieku.
Tradycyjny model budownictwa brał pod uwagę trzy podstawowe elementy: użyteczność, trwałość i wygodę. W przypadku zrównoważonego budownictwa, uwzględnia się też aspekt ekologiczny. Zanim jednak do tego doszło, musiało upłynąć wiele lat potrzebnych na zrozumienie tego, jak istotnie na środowisko naturalne wpływa branża budowlana, a następnie na wypracowanie odpowiednich zasad i norm mających temu przeciwdziałać.
Lata 70. XX wieku – kryzys naftowy
Szok wywołany nagłym wzrostem cen podczas kryzysu naftowego z 1973 roku skłonił rządzących w wielu krajach do wprowadzenia zmian w polityce energetycznej. Zaczęto zdawać sobie sprawę z tego, jak ważne jest oszczędzanie energii. Jednocześnie rozpoczęto prace nad poszukiwaniem alternatywnych źródeł energii. Kryzys energetyczny przełożył się też na niedobory innych zasobów naturalnych, co stało się powodem wielu dyskusji na temat wpływu działalności człowieka na środowisko naturalne. Coraz częściej zaczęto krytykować obecny system ograniczonej cyrkulacji polegający na produkcji i wyrzucaniu, bez uwzględniania działań mających na celu utylizacje powstałych w ten sposób odpadów.
Lata 80. XX wieku – raport komisji Brundtland
Lata 80. XX wieku to kontynuacja polityki opartej o wnioski wyciągnięte z kryzysu naftowego. W 1987 roku opublikowany został raport „Nasza Wspólna Przyszłość” przygotowany przez Komisję Brundtland (Światowa Komisja ds. Środowiska i Rozwoju), która została powołana przez ONZ. Za sprawą raportu, spopularyzowane zostało określenie „zrównoważony rozwój”. Tym terminem określono rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych. Celem jest zapewnienie możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli współczesnego i przyszłych pokoleń.
W tych latach pojawił się w Niemczech standard Passivhaus (dom pasywny). Jego przepisy określały techniki i wymagane procesy pozwalające uzyskać od 70% do 90% oszczędności energii w porównaniu do konwencjonalnych budynków.
Lata 90. XX wieku – pierwszy dom pasywny
W 1990 roku powstał pierwszy dom pasywny (Darmstadt w Niemczech), a chwilę później w tym samym mieście założony zostaje Passivhaus-Institut mający kontrolować standard i dbać o jego rozwój. W kolejnych latach domy w tym standardzie budowane były przede wszystkim w Niemczech i w Austrii, po czym stopniowo w innych europejskich miastach.
MB-104 Passive, system okienno-drzwiowy o najwyższej izolacji termicznej, certyfikowany przez PHI Darmstadt
W celu uzyskania oszczędności 90% energii wykorzystywanej na ogrzewanie, co jest wymaganiem domów pasywnych, konieczne było opracowanie zmian w technologii m.in. systemów wentylacyjnych. W latach 90. XX wieku bardzo dużo uwagi poświęcono alternatywnym źródłom energii, nowym materiałom i podnoszeniu wydajności energetycznej.
W 1994 roku profesor Charles J. Kibert sformułował definicję zrównoważonego budownictwa jako tworzenie i odpowiedzialne zarządzanie zdrowym środowiskiem zbudowanym w oparciu o zasady efektywnego wykorzystania zasobów i ekologii. Dotychczasowe, kluczowe zagrożenia, którymi posługiwano się w budownictwie (wydajność, jakość i koszt) zostały zastąpione przez wyczerpywanie się zasobów, degradację środowiska i troskę o zdrowe otoczenie.
Aby możliwe było opieranie się im, ustalono następujące zasady dla zrównoważonego budownictwa:
- Minimalizowanie zużycia zasobów.
- Maksymalizowanie ponownego wykorzystania zasobów.
- Używanie zasobów odnawialnych lub nadających się do recyklingu.
- Ochrona środowiska naturalnego.
- Tworzenie zdrowego, nietoksycznego środowiska.
- Dążenie do najwyższej jakości.
Wraz z wejściem w życie Protokołu z Kioto w 1997 roku, wzrost gospodarczy zaczął być łączony ze zrównoważonym rozwojem. Negocjujący dokument zobowiązali się do znacznego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, wspierania rozwoju ekologii i alternatywnych źródeł pozyskiwania energii. To również w tym traktacie znalazły się ścisłe zalecenia dla branży budowlanej – odpowiedzialnej za dużą część zanieczyszczeń.
Dodatkowe definicje i ramy dla zrównoważonych praktyk budowlanych zostały bardziej rygorystycznie określone w Agendzie 21 na rzecz zrównoważonego budownictwa z 1999 roku.
Sara Kulturhus, Skellefteå, Szwecja. Zastosowane systemy: MB-86 SI, MB-SR50N, MB-SR50N OW
W latach 90. XX wieku, w światowym budownictwie pojawił się trend certyfikacji budynków w zakresie ich wpływu na środowisko. Certyfikaty dla ekologicznych obiektów dotyczą aspektów środowiskowych, wykorzystania surowców wtórnych, a także tego, jak cały proces budowy oddziałuje na lokalną infrastrukturę i życie społeczeństwa. Certyfikaty podnoszą rangę inwestycji i potwierdzają właściwości budynku. W Europie bardziej rozpoznawalny stał się system BREEAM. Na terenie Stanów Zjednoczonych zasady oceny budynków pod kątem środowiskowym rozwijano przede wszystkim w oparciu o certyfikację LEED.
Nottingham University - Rad building (Gera building), Nottingham, Wielka Brytania. Zastosowane systemy: MB-TT50, MB-104 Passive
XXI wiek – rozwój zrównoważonego budownictwa
Na początku XXI wieku standard Passivhaus dotarł do Stanów Zjednoczonych. Powstały pierwsze budynki wybudowane zgodnie z tą normą – w Urbana w stanie Illinois (2003 rok) i w Waldsee w stanie Minnesota (2006 rok).
W kolejnych latach skupiono się na dążeniu do jeszcze większego ograniczenia lub całkowitego wyeliminowania negatywnego wpływu budynków na środowisko naturalne. W projektach architektonicznych coraz częściej zaczęto uwzględniać ekologiczne materiały budowlane takie jak drewno, szkło i aluminium. Rozwiązania takie jak aluminiowa stolarka okienna pozwoliły na budowanie nowoczesnych obiektów z dużymi przeszkleniami przy jednoczesnym zachowaniu energooszczędności.
W nurcie zrównoważonego budownictwa zaczęto uwzględniać też wybudowane już budynki, dlatego popularne stały się rewitalizacje i architektura mixed-use, dzięki którym istniejące, często opuszczone lub zaniedbane budynki, a nawet całe dzielnice, mogły zyskać nowe życie, a zastosowane podczas rewitalizacji rozwiązania, pomogły zmniejszyć ich zapotrzebowanie na energię.
Centrum Polymerních Systémů Zlín, Zlín, Czechy. Zastosowane systemy: MB-23P, MB-70HI, MB-78EI, MB-SR50N HI+
Let’s build a better future
W latach 70. XX wieku uświadomiono sobie jak dużym zagrożeniem dla świata jest nieodpowiedzialne gospodarowanie energią. W latach 80. sformułowano szereg norm, raportów i porozumień mających na celu standaryzację nowych zasad, w myśl których na pierwszym miejscu stawiane jest środowisko. Efekty tych zmian zauważalne były w kolejnym dziesięcioleciu – w latach 90. powstał pierwszy dom pasywny. Na początku XXI wieku zrównoważone budownictwo stało się wiodącym trendem, a nie ciekawostką.
Aktualnym celem jest osiągnięcie zeroemisyjności przez Europę do 2050 roku. Jego realizacja jest możliwa tylko przez ciągłą edukację i praktyczne wdrażanie zasad zrównoważonego budownictwa, które jest realnym narzędziem w walce o lepsze jutro.